- Dál lea áigi vuoruhit ja fuomášuhttit sámi dearvvašvuođabálvalusaid!
SÁNAG - Sámi Klinihka fágalaš referánsajoavku oaivvilda ahte galggašii jođáneappot ovdánahttit sámi pasieanttaid spesialisttadearvvašvuođabálvalusaid.
Dát cealkámuš ilmmai jahkásaš dialogačoahkkimis mii lágiduvvui Romssas 05.11.2024. Fágalaš referánsajoavku lea meannudan cealkámuša 17.12.2024.
Stuorradiggedieđáhus nr. 9 (2023-2024): 2024-2027 Nášunála dearvvašvuođa- ja ovttasdoaibmanplána – oktasaš dearvvašvuođabálvalusat dohkkehuvvui Stuoradikkis 04.06.2024. 8.8.3 kapihttalis «Sámi álbmoga mielváikkuheami áimmahuššan» celkojuvvo ná:
Norga lea álbmotrievtti bokte geatnegahttán iežas fállat dásseárvosaš dearvvašvuođabálvalusaid sápmelaččaide, ja galgá fuolahit ahte sámi perspektiivvat vuhtiiváldojuvvojit dearvvašvuođapolitihkalaš barggus, našunála plánain ja strategiijain.
Davvi Dearvvašvuođas lea váldoovddasvástádus čuovvulit dearvvašvuođa guoski našunála ulbmiliid sámi álbmoga ektui. 2022:s ásahuvvui ođđa ovttasbargošiehtadus Davvi Dearvvašvuođa ja Sámedikki gaska, ja dát galggašii nannet mielváikkuheami sámi dearvvašvuođabálvalusaid ovdánahttimis. Davvi Dearvvašvuohta lea ovttas Sámedikkiin ja eará regiovnnalaš dearvvašvuođafitnodagain ráhkadan sámi álbmoga spesialisttadearvvašvuođabálvalusaid strategiijadokumeantta (2020) ja 2023-2027 interregionála raportta mii sisttisdoallá dearvvašvuođaregiovnnaid doaibmaplána (2022).
Sámi Klinihkas, mii lea oassin Finnmárkku buohcceviesus, lea erenomáš ovddasvástádus fállat ja ovdánahttit dásseárvosaš spesialisttadearvvašvuođabálvalusa sámiide. Klinihkka fállá somáhtalaš dearvvašvuođabálvalusaid, gárrendilledivššu ja psyhkalaš dearvvašvuođadivššu. Dasa lassin lea SÁNAG – Sámi Klinihkas našuvnnalaš gealbobálvalus, oahppan- ja hálddašanbálvalus, geriatriija ja dulkonbálvalus.
Sámediggi lea máŋgii fuomášuhttán ahte sámi iešmearrideapmi ja mielváikkuheapmi ii vuhtiiváldojuvvo go sámi pasieanttaide plánejit, hábmejit ja organiserejit dearvvašvuođabálvalusaid.
Ráđđehus áiggošii čađahit guorahallama árvvoštallan dihte lea go dárbu ásahit doaibmabijuid mat sihkkarastet sámi álbmoga rivttiid váikkuhit, oassálastit ja ovttasbargat go spesialisttadearvvašvuođabálvalusaid plánejit, hábmejit ja jođihit. Dán fápmudussii gullá maid árvvoštallat lea go Sámi Klinihka dálá organiseren ulbmillaš, mo SÁNAG našunála doaimma galgá ovdánahttit ja mo galggašii rekrutteret ja bisuhit bargiid geain lea relevánta oahppu mii atno sámegielaid hálddašanguovllus ja SÁNAG – Sámi Klinihkas. Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeantta áigu ráđđádallat Sámedikkiin guorahallama mandáhta ja guorahallanjoavkku oktiibidjama.
Viidáset čujuhuvvo maiddái Stuoradiggedieđáhussii nr. 12 (2023-2024); Sámi giella, kultuvra ja servodateallin – Sámi álbmoga álbmotdearvvašvuohta ja eallindilit:
«Hurdal-julggaštus deattuha ahte Norga galgá leat ovdavázziriikan álgoálbmotvuoigatvuođaid oktavuođas, ahte ráđđehus áigu sihkkarastit buriid rámmaeavttuid sámi gielaide, kultuvrii, ealáhuseallimii ja servodateallimii, ja viidáseappot ahte gielddain lea mearrideaddji rolla sámi servodagaid ovddideamis. Buriid rámmaeavttuide gullá maiddái áŋgiruššan buori dearvvašvuođa ja eallinkvalitehta ovddidemiin sámi servodagain ja eastademiin dávddaid, vahága ja menddo árra jápmima.»
SÁNAG – Sámi Klinihka áigumuššan lea šaddat álgoálbmotguovddážin. Álgoálbmotguovddáš galggašii ain doaibmat hybridamodeallan ja fállat sihke klinihkalašbálvalusaid ja gealbobálvalusaid somatihkas, psyhkalaš dearvvašvuođas, gárrendille- ja sorjjasvuođas, álbmotdearvvašvuođas ja rehabiliteremis.
SÁNAG – Sámi Klinihkka ferte nannet ovttasbarggu gielddaiguin vai álgoálbmotrievttit ja ILO konvenšuvdna čuvvojuvvojit ja vuhtiiváldojuvvojit miehtá Norgga. Seamma dehálaš lea maid nannet ovttasbarggu riikkarájáid rastá eará sámiiguin ja álgoálbmogiin.
SÁNAG – Sámi Klinihka dutkama, fága- ja bálvalusovdáneami maid ferte nannet ja dát bargu ferte čađahuvvot ovttas eará oahppo- ja dearvvašvuođainstitušuvnnaiguin vai gelbbolašvuođaloktemis livččii ávki olles sámi servodahkii.
Álgoálbmotguovddáš ferte oktiivástidit ILO konvenšuvnna nr. 169 man Norga lea ratifiseren:
1. Ráđđehus galgá sihkkarastit ahte dohkálaš dearvvašvuođabálvalusat leat olámuttos álbmogii, ja ahte sis leat resurssat váldit ovddasvástádusa hábmet ja fállat dearvvašvuođabálvalusaid main lea buorre dássi.
SÁNAG – Sámi Klinihka ovdánahttin ja áigumuš šaddat álgoálbmotguovddážin leamaš fáddán máŋga jagi ja dán proseassas leamaš maid fágalaš referánsajoavku mielde. Álgoálbmotguovddáš leamaš maid oassin Davvi Dearvvašvuođa strategiijaplánas ja dan guoski doaibma- ja doaibmabidjoplánain 2020 geassemánu rájes.
Dál ohcalit doaimmaid maiddái Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeanttas mii galggašii čuovvulit stuoradiggedieđáhusaid, doaibmaplánaid ja doaibmabijuid. Mii vuordit ahte SÁNAG – Sámi Klinihka fágaolbmot váldojit mielde ovdánahttinbargui ja ahte ovdánahttinbargui juolluduvvo sihke ruhta ja eará resurssat. Mii vuordit maid ahte gustojeaddji politihkka váldo vuhtii dál go dearvvašvuođaorganiseren čađahuvvo.
Referánssat:
Meld. St. 9 (2023–2024) - regjeringen.no
Meld. St. 12 (2023–2024) - regjeringen.no
Ny nasjonal handlingsplan for samiske helsetjenester - Helse Nord RHF (helse-nord.no)
ILO‑konvensjon nr. 169 om urfolk og stammefolk i selvstendige stater - regjeringen.no
Endring i Grunnloven § 108 (samene som urfolk) - Lovdata