Iešsorbmeneastadeapmi lea su váibmoášši

- Mun lean ieš maŋisbáhcci ja lean vásihan ahte máŋggas mu birrasis leat váldán iežaset heakka. Iešsorbmemat leat dieđusge čuohcan munnje ja váikkuhan mu eallinbálgái. Dan dihte mun soaittán šaddan psykologan, lohká Lars Robert Helander.

Son lea olu jagiid bargan iešsorbmeneastademiin Sámi Klinihkas ja logaldalai ge fáttá birra “Should I Stay, or Should I Go” konferánssas mii lágiduvvui Romssas árat dán mánus. Konferánsa čohkkii fágaolbmuid geat barget iešsorbmeneastademiin Norgga, Ruoŧa ja Suoma beale Sámis.

- Go oaččun vejolašvuođa ovddidit fáttá ja muitalit makkár dilli Sámis lea, de dieđusge válddán dan. Sámi álbmoga ektui orro Norgga stáhta váldimin veahá eanet ovddasvástádusa go Ruoŧa ja Suoma eiseválddit. Dáppe lea erenomážit SÁNAG bargan iešsorbmeneastademiin maŋimuš 20-30 jagi ja mii leat álo čilgen dili, hástalusaid ja dárbbuid. Mun in dieđe man dávjá váldet vuhtii min oaiviliid, muhto dovddan ahte lea mávssolaš bargu ja vásihan ahte maŋimuš vihtta jagi leamaš iešsorbmendilálašvuohta eanet fokusis.

Dásseárvosaš dearvvašvuođabálvalusat

Jahkásaččat registrerejuvvojit lagabui 700 iešsorbmema Norggas. Ruoŧas ja Suomas leat sullii seamma olu, muhto Suomas leat iešsorbmenlogut veahá badjelis go ránnjáriikkain. Ii leat dihtosis man olu sápmelaččat jápmet iešsorbmemii go etnisitehta ii leat lohpi registreret.

Vaikke ii gávdno statistihka mii čájehivčče iešsorbmendilálašvuođa Sámis, de leat fágaolbmot ovttaoaivilis; iešsorbmen lea stuora servodatváttisvuohta Sámis, iešsorbmemiid ferte eastadit ja dárbbašuvvo eanet dutkan. Psykologaspesialistta Lars Robert Helander oaivvilda ahte buohkat fertejit váldit oasi dán barggus.

- Muhtin dutkan álgoálbmogiid birra čájeha ahte iešsorbmenlogut loktanit go servodat rievdá menddo jođánit. Álbmot šaddá guovtti stuolu gaskii go ii heivešii ođđa kapitalisttalaš servodahkii ja go dološ árbevirolaš servodagas ii leat nu stuora árvu ođđa našunálastáhtas. Dalle lea dehálaš muittuhit ahte min giella, árbevirolaš diehtu ja sámevuohta lea mávssolaš. Dat lea stuora prošeakta masa olles servodat ferte searvat ja mas politihkkáriin berre váldoovddasvástádus. Dearvvašvuođasuorggi bealis leat sihkkarastinfierbmin jus šaddá menddo lossadin. Dalle galgat mii fállat kulturheivehuvvon fálaldaga, muhto dasa leat maid čatnon hástalusat go Norggas eat leat vel olahan dásseárvosaš dearvvašvuođabálvalusaid. Dearvvašvuođabargiin fertešii loktet kulturgelbbolašvuođa, ja bealistan oaivvildan ahte Davvi Dearvvašvuođa bargiide galggašii fállat kurssaid.

Hábmet buori eallima

Jus iešsorbmenlogut galggaše njiedjat, de oaivvilda Helander ahte olbmuide ferte láhččit ja hábmet buoret eallima. Dát ovddasvástádus maid gullá politihkalaš dássái.

- Mii dárbbašit universála doaibmabijuid mat earret eará eastadivčče oktovuođa ja buoredivčče dili skuvllain ja mánáidgárddiin. Sápmelaččaid dáfus lea maid hui dehálaš vuoruhit kultuvrra ja vuođđoealáhusaid. Ovdamearka dihte čuohcá dálkkádatrievdan guolásteapmái ja boazodollui. Jogain, jávrriin ja mearaš šaddet unnit guolit ja boazodoalu áitet sihke boraspiret ja bieggaturbiinnat. Luonddurievdadusat ja ruoná molsašupmi váikkuha sámi álbmoga álbmotdearvvašvuhtii ja psyhkalaš dillái, ja jus de galgat eastadit iešsorbmemiid, de fertejit politihkkárat dahkat stuora mearrádusaid dan ektui. Mii geat bargat dearvvašvuođasuorggis nákcet kánske njeaidit iešsorbmenloguid viđa proseanttain, muhto stuorámus oassi dán barggus gullá servodat- ja politihkalašdássái. Sis dat lea váldoovddasvástádus.  

“Should I Stay, or Should I Go” konferánssas man Girku SOS lágidii ovttas Davvi RVTS:in, SÁNAG:in, Kyrkans SOS:in, Nätverket Samisk Hälsa:n ja Uvjjain digaštalle boahtte áiggi iešsorbmeneastadeami ja daddjui ge čielgasit ahte lea dárbu nannet ovttasbarggu riikkarájáid rastá ja ahte eiseválddit fertejit váldit eanet ovddasvástádusa ja juolludit eanet ruđa dán bargui.

Norgga beale eai searvan guovddášeiseválddit konferánsii, muhto Sámedikki bealis celkkii sámediggeráđđi Runar Myrnes Balto ahte áigot bargat dearvvašvuođaeiseválddiid ektui. Su mielas lea maid dehálaš nannet ovttasbarggu riikkarájáid rastá ja ásahit sierra fierpmádaga mii joatká eastadanbarggu. Son lohká maid dehálažžan nannet Sámi Klinihka mii jo fállá dearvvašvuođabálvalusaid riikkarájáid rastá.

Lars Robert Helanderis lea maŋimuš bargovahkku Sámi Klinihkas. Mii giittit ovttasbarggu ovddas ja sávvat lihkku ođđa hástalusaiguin.